Uluslararası ticarette dolarsızlaşma eğilimi, 24 Şubat 2022’de patlak veren Rusya-Ukrayna savaşının akabinde sürat kazandı.
ABD’nin yaptırımları nedeniyle ticaretinde doların hissesini azaltmaya yönelik sürecin başını Rusya çekerken, ABD’nin doları ekonomik bir silah olarak kullandığına yönelik telaşlar nedeniyle öteki birçok ülke de Rusya’ya benzeri birtakım adımlar atmaya başladı.
Öte yandan, ABD Merkez Bankası (Fed) tarafından uygulanan mali siyasetlerin, gelişmiş ülkelerde 1970’li yıllarda Latin Amerika’da yaşanan borç krizine misal krizleri tetikleme ihtimali de yeniden dolardan uzaklaşma eğilimine popülerlik kazandırdı.
Dünyanın en büyük 2’nci iktisadı Çin de memleketler arası ticarette yuanın hissesini yükseltip, yurt dışı yatırımlarını artırarak, yeni milletlerarası ticaret iştirakleri kurarak geliştirdiği Hudut Ötesi Bankalararası Ödeme Sistemi (CIPS) sayesinde yuanın global pozisyonunu güçlendiriyor.
DOLARIN REZERVLERDEKİ HİSSESİ GERİLİYOR
Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından yayınlanan “Doların hakimiyeti ve klasik olmayan rezerv para ünitelerinin yükselişi” başlıklı raporda, doların dünyadaki merkez bankalarının döviz rezervlerindeki hissesinin 2021 sonu prestijiyle yüzde 59’a gerilediği belirtildi.
Söz konusu düzeyin son 25 yılın en düşük düzeyi olduğuna işaret edilen raporda, bilhassa avronun 1999’da dolanıma sokulmasının akabinde, doların merkez bankalarının rezervlerindeki hissesinin 70 düzeylerinden sonra 11 puan düştüğü vurgulandı.
IMF raporunda ayrıyeten, yuanın yanı sıra Japon yeni, Avustralya doları ve Kanada dolarının rezervlerdeki hissesinin arttığı kaydedildi.
ABD’nin global rezervlerdeki hissesi azalırken, global ticaretteki hissesini ise değerli oranda koruyor. Günde gerçekleştirilen 6 trilyon dolar hacmindeki global döviz süreçlerinin yüzde 85’i hala dolarla gerçekleştiriliyor.
BAŞI RUSYA ÇEKİYOR
Rusya, ticarette attığı çok sayıda adımla global dolarsızlaştırma sürecinin başını çeken ülkelerin ortasında yer alıyor.
Özellikle Çin’le gerçekleştirdiği ticarette son 10 yıldır dolar kullanımını azaltmaya çalışan Rusya, Batılı ülkelerin yaptırımları ile birlikte 2022’de bu adımlarını iktisadın tüm alanlarında atmaya başladı.
Rusya Merkez Bankası bilgilerine nazaran, ülkenin ithalat ve ihracatında doların hissesi 2022’in üçüncü çeyreğinde yılın birinci çeyreğine kıyasla yüzde 51,7’den 33,9’a geriledi. Avronun hissesi da yüzde 35,1’den 18,7’ye düşerken, yuanın hissesi yüzde 0,4’ten 14,1’e çıktı.
Avrasya Ekonomik Birliği nezdinde yapılan ticarette de başta ruble olmak üzere ulusal para ünitelerinin hissesi 2022’de bir evvelki yıla kıyasla 3,5 puan artarak yüzde 74’e yükseldi.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Eylül 2022’de yaptığı açıklamada, ülkesindeki dolarsızlaşma sürecinin kaçınılmaz olduğunu ve buna yönelik adımlar atmaya devam edeceklerini söylemişti.
EMTİADA DOLARSIZLAŞMA HIZLANIYOR
Başta Rusya olmak üzere global emtia ticaretinin de dolar dışı para üniteleriyle yapılmasına yönelik eğilim de sürat kazanıyor.
Rusya, Ukrayna savaşının akabinde Batılı ülkelere doğal gazını ruble cinsinden ödeme karşılığında satmaya başlarken Çin’le yaptığı mutabakat kapsamında gaz için gerekli ödemeyi yeniden ruble ve yuan cinsinden alıyor.
SUUDİ ARABİSTAN SÜRPRİZİ
BRICS ülkelerine katılmayı kıymetlendiren Suudi Arabistan Mart 2022’de, BRICS’in kıymetli üyesi Çin’e yönelik petrol satışlarında ödemeleri yuanla kabul etmeye hazır olduğunu duyurmuştu.
Çin, halihazırda kapsamlı yaptırımların uygulandığı İran’dan aldığı petrol için yuan cinsinden ödeme yapıyor. Rusya ile Hindistan ortasında başta petrol olmak üzere karşılıklı ticareti yüklü olarak ruble ve rupi üzerinden gerçekleştirebilmek için müzakereler etkin formda devam ediyor.
Uzmanlar, başta ABD olmak üzere Batılı ülkelerin uyguladığı mali yaptırımların, global dolarsızlaşma sürecini daha da hızlandırdığına işaret ediyor.
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ise 25 Ocak’ta yaptığı açıklamada, Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan oluşan BRICS ülkeleri kümesinin ağustos ayında düzenlenecek doruğunda, ortak bir para ünitesi kurulması konusunun ele alınacağını söylemişti.
LATİN AMERİKA ÜLKELERİNDEN KRİTİK ADIM
Ticarette dolara bir alternatif yaratmaya yönelik kıymetli bir adım da Latin Amerika’nın iki değerli iktisadı Brezilya ve Arjantin’den geldi.
İki ülke başkanları, “Sur” ismiyle planlanan ortak bir para ünitesini yürürlüğe koyarak evvel iki ülke ortasında, akabinde tüm Latin Amerika’da ticaretin ortak bir para ünitesiyle yürütülmesi konusunda çalışmalar yürüttüklerini duyurdu.
Ortak bir para ünitesinin oluşturulmasıyla, ekonomik krizler nedeniyle dolara erişmekte zorlanan Arjantin’in Brezilya’dan gerçekleştireceği ithalat için yapacağı ödemelerde daha az zorlanması hedefleniyor.
Uzmanlar, iki ülkenin ticarette ortak bir para ünitesi kullanmaya başlamasının kuvvetli bir süreç olduğunu lakin başarılı olması halinde dünyadaki diğer bölgeler için de misal atakların gelmesini sağlayacağına işaret ediyor.